मुखवट्यामागील चेहरे आणि खरे प्रतिबिंब

मुखवट्यामागील चेहरे आणि खरे प्रतिबिंब

शब्दांकन- प्राचार्य डॉ सुजित टेटे 

मो. ९४०५२४१००४

मी  माझा चेहरा शोधतो आहे. मी पाहात असतो समाजातील अनेक चेहरे आणि मुखवटे. अजूनही अनेक चेहरे मला उमजले नाहीत आणि उमजतील असे वाटत नाही. मुखवटे अनुभवाने, आंतरजागृतीने पाहता येतात. मानव हा एक निसर्गातील सुबुद्ध असलेला प्राणी होय. मानवाच्या चेहऱ्यावरील मुखवटेही सृष्टीतील प्राण्यांच्या भावभावनांचे प्रतीक असावे, असे मला वाटते. कारण प्रत्येक चमकणारी वस्तू सोनं नसतेच !

काही माणसे सिंहासारखी शूर असतात तर काही कोल्ह्याची चतुराई घेऊन जन्मास आलेले असतात. चेहरे आणि मुखवटे यांत बरेच अंतर आहे. मुखवटे हे कदाचित फसवे असू शकतात; परंतु चेहरे हा मानवाच्या स्वभावाचा आरसा असतो. आरसा कधी खोटे बोलत नाही, तो स्वभावाचे प्रतिबिंब शतप्रतिशत दाखवतो. कधीकधी मानवाला आरशाचे सत्य स्वरूप पटत नाही. जे अंतिम सत्य असते तेच आपल्याला रुतत असते. 

मानवाच्या, मुखवट्यावर कोणताही भाव असला तरी त्याच्या मनाचा अंदाज लागणे खूप कठीण. अंतर्मनात विचारांची अनेक चक्रे सुरू असतात आणि या विचारांचे प्रतिबिंब चेहऱ्यावर दिसून येते. मुखवटे हे फसवे भारी, पण त्यांच्याआड असलेला चेहरा त्याहूनही भिन्न असतो. प्रतिष्ठेचे खोटे मुखवटे परिधान करून समाजात जगणारे अनेक आहेत. मुखवटा अशा लोकांचा आधार बनतो आणि आपण त्याच मुखवट्याच्या दिखाव्यात नेमके फसत जातो.

व्यक्‍तीच्या अंतर्मनावर पूर्वसंस्कार, कृत्ये यांचा प्रभाव असतो. त्यामुळे व्यक्‍तीकडून कधीकधी त्यानुसार बरीवाईट प्रतिक्रिया येते; परंतु प्रज्ञाशील मनुष्य विवेकशक्‍तीला आवाहन करून विचार व आचारांचे पालन करत आपली प्रज्ञा खुबीने वापरून सुखी जीवन जगत असतो. मानवाला निसर्गातून विविध गोष्टींचे मार्गदर्शन, संकेत मिळतात. सागरातील  तुफान आणि बेभान वारा यांच्यामध्ये सापडलेली होडी आणि होडीवर बसलेला तो नावाडी यांचा मोठा संघर्ष सुरू असतो. तसेच अंतर्मन आणि बाह्य मनाचा संघर्ष नेहमीच सुरू असतो आणि हे कित्तेक लोकांनी अनुभवलेले आहे. 

वादळ येते, पालापाचोळा उडून जातो. काही घरेही उन्मळून पडतात. पण पक्‍की घरे शाबूत राहतात. अशावेळी प्रश्‍न पडतो की, राहिली येथे कशी शाबूत मातीची घरे? वादळांनी घेरलेले गाव हे कुठले बरे ! मानवाच्या चेहऱ्यावर प्रत्येक कृतीचे प्रतिबिंब पडते. परंतु मुखवटे हे मृगजळाप्रमाणे फसवे असतात. मुखवट्यांना भुलून मानव दुसऱ्याशी वर्तन करतो, त्यावेळी त्याची फसगत होते. मुखवट्यामागील चेहरा मात्र वेगळाच असतो.

हसत असणाऱ्या सर्व व्यक्ती मनातून सुखी आनंदी असतीलच असे नाही. यामध्ये चार्ली चँपलीन हे एक उत्तम उदाहरण आहे हे तुम्हाला माहिती आहे.

काही व्यक्तींना अगदी लहान लहान गोष्टींवरही रडायला येते. अशा माणसांवर लोक हसतात, चिडवतात. परंतु अशी व्यक्ती मनाने फार स्वच्छ आणि हळवी असते. कारण ती संवेदनशील असते. त्यामुळे जरा जराशा गोष्टींसाठी त्यांच्या डोळ्यात पाणी येते.

काही व्यक्ती अशा असतात, ज्या साध्या साध्या गोष्टींवर चिडत असतात, रागवत असतात. अशा व्यक्तींच्या वागण्यावर जाऊ नका तर त्या व्यक्तीला समजून घ्या. कारण त्या व्यक्ती मनातून फार एकटी आणि अस्वस्थ असू शकते. त्या व्यक्तीला प्रेमाची गरज असेल जे तिला कोणाकडूनही मिळालेलं नसतं. त्या व्यक्तीच्या अशा वागण्यामुळे तिला चुकीचेच जज करू नका, तर त्यामागची अवस्था समजून घ्यायला पाहिजे असे मला वाटते. 

माणसं समजून घ्यायला शिकायला हवं. माणसांचा स्वभाव ओठात एक आणि पोटात एक असा असतो. तसेच काही माणसे फार हळवी असतात, त्यांच्या मनात एक असतं आणि ती वागतात मात्र वेगळंच. मनातून दुःखी असलेली व्यक्ती आपले दुःख कोणाला कळू नये म्हणून ते मनात दाबून ठेवण्याचा प्रयत्न करत चेहर्‍यावर मात्र हास्य ठेवण्याचा प्रयत्न करते.

चित्रपटात खलनायकाची भूमिका करणारे अनेक नट मनाने खूप हळवे आणि प्रेमळ असतात. परंतु आपण त्यांच्या भूमिकेवरून त्यांचा स्वभाव ठरवत असतो. माणूस जसा दिसतो तसा तो नसतो. प्रत्येकजण मनाचं खरं प्रतिबिंब चेहर्‍यावर उमटू न देता, खोटा मुखवटा धारण करून जगात वावरत असतात.

जी व्यक्ती फार भावनिक असते, ज्यांना एखाद्या कमी भावनिक प्रसंगातही पटकन रडायला येतं, अशा व्यक्तींना प्रेमाची गरज असते, त्यांना समजून घेण्याची गरज असते. ते सतत सुरक्षित वातावरण शोधत असतात.

ज्या व्यक्ती क्षुल्लक कारणांवरून चिढतात, वैतागतात. अशांना मनाविरुद्ध काही घडू नये, असे वाटत असते. प्रत्येक स्थिती आपल्या आटोक्यात असावी, त्याचे प्रतिनिधित्व आपणच करावे, असे त्यांना वाटत असते.

काही व्यक्ती प्रचंड लाजरे आणि शांत स्वभावाचे असतात. अशांना लहानपणी अत्यंत कमी प्रमाणात बोलू दिलेलं असतं, त्यांची मते विचारात घेतली गेलेली नसतात. त्यामुळे पुष्कळ ठिकाणी त्यांचा वेळ हा नवीन परिस्थितीत स्वतःला ऍडजस्ट करण्यातच जातो.

काही व्यक्ती तोंडावर फार साखरेदार बोलतात. गोड बोलून कामे कशी करून घ्यायची या मतावर ते जीवन जगत असतात. त्यांच्या मनाविरुद्ध घडल्यास एकतर ते चिढतात किंवा मग वारंवार आपले गोड मुद्दे मांडत राहतात.

काही व्यक्ती या स्पष्ट स्वभावाचे असतात. स्पष्ट मत मांडणे, आकर्षित गोष्टींवर कंट्रोल करणे, मनाविरुद्ध प्रसंगात स्वतःला ऍडजस्ट करून पुढे चालणे याबाबतीत ते फार पारंगत असतात. कारण जगण्याविषयी एक वेगळं ध्येय ते बाळगून असतात. कोणत्याही प्रसंगात फार काळ अडकण्याची त्यांची तयारी नसते.

इतरही अनेक लक्षणे आपण दररोज अनुभवत असतो. तरीही कोणत्याही एका व्यक्तीचा पुरेपूर स्वभाव आपल्या पूर्ण जीवनमानात आपल्याला सापडत नाही. खुद्द आपण स्वतः नेमके कसे आहोत, हे सुद्धा आपण प्रामाणिकपणे कधीच सांगू शकत नाही. कारण मानसिकता ही स्थळ, काळ, वेळनुसार सतत बदलत असते.आणि या बदलत्या चक्रात आपण खूप सारे मुखवटे धारण केलेले आहेत.जे आपल्याला वाटतात की हे जगण्यासाठी आवश्यक आहेत.

म्हणून कोणत्याही एका प्रसंगात व्यक्तीला स्वभावाचा लेबल लावू नका. कारण तात्काळ लेबल लावून मोकळं होणं, हा सुद्धा एक स्वभावच आहे.